Điện thoại:(024) 37823877 - 0977.38.99.66

Tinh hoa Làng nghề Việt

NÉT VĂN HÓA TRONG TRANH THỜ, MẶT NẠ GIẤY CỦA NGƯỜI DAO

Thứ hai , 25/10/2021 | 23:18 GMT+7
Huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu là nơi có nhiều người Dao sinh sống. Sìn Hồ theo tiếng địa phương nghĩa là nơi có nhiều suối.
Sống trên địa hình đồi núi cao, bị chia cắt, lại ở nơi có nguồn nước dồi dào, nên tập quán sinh sống, đời sống tâm linh của cộng đồng người Dao trên cao nguyên Sìn Hồ vô cùng phong phú và đặc sắc.Người Dao định cư trên cao nguyên Sìn Hồ cách đây cả trăm năm. Người Dao phân nhánh thành các nhóm dân tộc khác nhau như: Dao tuyển, Dao khâu, Dao làn tẻn. Các nhóm Dao vẫn lưu giữ được những nét đặc trưng văn hóa truyền thống, trong đó có tranh thờ, mặt nạ giấy để phục vụ cho các nghi lễ tâm linh quan trọng trong cộng đồng. Các phong tục, tập quán truyền thống như: thờ tổ tiên, cúng rừng, thờ thần, các nghi lễ như cấp sắc, hiếu hỉ đều cần sử dụng tranh thờ, mặt nạ giấy. Với người Dao, tranh thờ, mặt nạ giấy là sợi dây kết nối đời sống của họ với thế giới tâm linh vô hình. Tranh thờ với người Dao quan trọng và rất thiêng liêng, từ lâu đã trở thành nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Dao nơi đây.

Tranh thờ, mặt nạ giấy đã đồng hành cùng lịch sử phát triển của dân tộc Dao, qua thời gian nó đã trở thành biểu tượng linh thiêng trong tín ngưỡng thờ thần của họ. Dụng cụ, trang phục bái lễ, tranh thờ, mặt nạ giấy đều không thể thiếu trong các nghi thức, số lượng các bộ tranh, họa tiết mặt nạ thường không giống nhau, chúng tùy thuộc vào cấp bậc của từng thầy mo. Thông qua các thầy mo, họ sẽ làm cầu nối giữa người ở hai thế giới, những bức tranh thờ là phương tiện giao tiếp của thầy mo với các vị thần. Vì vậy, mỗi thầy mo đều lưu giữ nhiều bộ tranh cổ để thực hiện nghi lễ, ngoài ra ở mỗi gia đình người Dao bình thường cũng đều treo thể loại tranh này, nhiều bức đã lưu truyền cả trăm năm. Chủ đề tranh chủ yếu trên các bức tranh là sự tích về Bàn vương, Bàn hồ, Qua sơn bảng văn, cùng hình ảnh về các vị thần cây, thần sông, thần núi... Nhiều bộ tranh cổ có nội dung kể về hành trình di cư, mở đất của dân tộc Dao.
 

Để tạo nên những bộ tranh thờ, mặt nạ giấy phục vụ đời sống tâm linh, các nghệ nhân phải trải qua quá trình dài học tập nghiêm khắc. Người nghệ nhân làm tranh thờ phải biết đọc thư tịch cổ, am hiểu về văn hóa, màu sắc, khoa học, thiên văn... Để có thể được thực hiện các bộ tranh thờ, mặt nạ giấy, người nghệ nhân buộc phải có đời sống tinh thần trong sạch, nếu không dù tay nghề cao cũng không được làm. Theo quan niệm của người Dao, tranh thờ hay mặt nạ sẽ không linh nghiệm nếu người tạo ra nó vi phạm các quy tắc về chuẩn mực đạo đức. Những điều này đã khiến các thầy mo, các nghệ nhân làm tranh buộc phải giữ mình trước những cám dỗ từ cuộc sống đời thường.
Tranh thờ cổ của người Dao ẩn chứa nhiều kiến thức uyên thâm, về mối quan hệ nhân sinh giữa con người với thiên nhiên vũ trụ, con người với con người, lịch sử dân tộc và nhiều giá trị về văn hóa, được lưu giữ trong nhiều bộ tranh cổ khác nhau. Điểm đặc biệt trong tranh thờ của người Dao là được tạo nên hoàn toàn bằng thủ công, theo nhãn quan của từng nghệ nhân, nên mỗi bức tranh, mỗi bộ tranh hoàn toàn là một tác phẩm độc nhất. Quá trình thực hiện một bộ tranh thờ cũng hết sức kỹ càng. Các nghệ nhân sẽ chọn ngày, giờ khai bút, vẽ tay từng nét, không dùng khuôn in như tranh Đông Hồ hay tranh Hàng Trống của người Kinh. Chính điểm khác biệt này cùng giá trị tâm linh đã khiến mỗi bộ tranh thờ, mặt nạ giấy, dù mới hay cũ đều có giá trị cao. Vì vậy, công việc làm tranh rất phức tạp đòi hỏi nhiều thủ tục tâm linh, từ chọn ngày khai bút cho gia chủ, màu sắc, thời điểm khai nhãn cho tranh, đều phải được tính toán trước, để chủ nhà được các vị thần gia trì bảo hộ.

 

Trong các nghi lễ của người Dao, bà con trong họ, người dân trong bản đều tụ hội đông đủ. Khi các bức tranh được treo lên tường, người thụ lễ mang mặt nạ nhảy múa, người lớn tuổi sẽ cùng chỉ cho đám trẻ biết về nội dung ý nghĩa của từng bức tranh, các biểu tượng họa tiết trên mặt nạ. Đây là cách giáo dục đời sống tinh thần, giá trị nhân văn, văn hóa, lịch sử dân tộc cho thế hệ trẻ. Ví dụ, chỉ cần nhìn vào bộ tranh Tam thần, mọi người sẽ thấy sự oai nghiêm hung dữ của ba vị thần này, từ đó răn đe tới những ai có suy nghĩ xấu, những âm mưu, ý đồ ác bị đẩy lùi. Đồng thời, hướng thiện lan tỏa và mang đến những ý nghĩa tốt đẹp cho cuộc sống. Chính vì lẽ đó mà nét văn hóa tranh thờ, mặt nạ giấy, được người Dao duy trì bảo tồn từ đời này qua đời khác. Hình ảnh đó càng khắc họa nét đặc sắc đời sống trong nền văn hóa truyền thống của người Dao nói riêng và các dân tộc khác nói chung.
                                                                                Ngọc Tiến
Bình luận

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM

ÁNH XUÂN DẬY MEN GỐM TÌNH NGƯỜI

Khi cành đào khoe sắc thắm dâng tràn một mùa xuân mới – Xuân Nhâm Dần 2022 cũng là năm anh Trần Văn Hợi ngấp nghé bước vào tuổi...